ارتفاع زدگی

در فصل تابستان با توجه به هوای مساعدتر برای ورزش کوهنوردی استقبال وسیعی از سوی کوهنوردان  به ارتفاعات بلند صورت می گیرد، اصلی ترین مشکلی که  دراین صعودها با آن مواجهیم ارتفاع زدگی می باشد که مخصوصا برای کسانی که در ارتفاعات پایین زندگی می کنند بیشتر نمود پیدا می کند، که در ذیل  به نکاتی جهت آشنایی بیشتر با بیماری کوه گرفتگی اشاره شده است :

شرایط ارتفاعات بلند:

همانطور که در حال صعود به ارتفاعات بلند هستید ، ارتفاع شروع به تاثیر گذاشتن بر روی کارکردهای بدن شما می کند.

زمانی که هوا رقیق می شود ، مقدار اکسیژن دریافتی در هر تنفس هم کمتر می شود . نکته مهم این است که مکانیسمی که بطور خودکار به بدن شما اجازه می دهد که از شش ها اکسیژن دریافت کنید نیز کاهش پیدا می کند . بافت های بدن شما اکسیژن مورد نیاز جهت متابولیزم را در زمانی دشوارتر دریافت می کنند وشما وارد حالتی از کمبود اکسیژن به نام هیپوکسیا ( hypoxia ) می شوید. بدن شما تلاش خواهد کرد تا خود را با این حالت جدید تطبیق دهد ( هم هوا کند ) ولی این تطبیق احتیاج به زمان دارد. اینکه هر فردی چقدر سریع هم هوا می شود و آیا کاملا هم هوا می شود ، درافراد مختلف فرق می کند.

تطبیق فیزیولوژیک با ارتفاع :

افزایش مقدار تنفس : یک تطبیق هیپوکسیا ارتفاعات بلند ، افزایش تنفس است . بعد از صعود شما به ارتفاعات بلند ، درجه افزایش تنفس تا چند روز ادامه خواهد داشت .

دفع ادرار : یک راه عادی دیگر برای تطبیق با هیپوکسیا ، این است که کلیه ها آب بیشتری به عنوان ادرار به مثانه  می فرستند، که ممکن است است بدن مواجه با کم آبی شود. برای هم هوایی بهتر ، مهم است که در این جریانات تغییر فیزیولبوژیک ، آب به اندازه کافی مصرف نمایید .

خواب : توانایی شما در درست خوابیدن در ارتفاعات بلند با اختلال همراه خواهد شد. در ارتفاعات استفاده از قرصهای خواب آور را برای مقابله با این نوع بیماری سفارش نمی کنند ، چرا که آنها می توانند تنفس را پایین بیاورند .

به دلیل تاثیر هیپوکسیا و تغییراتی که در کارکردن بدن شما  بوجود آمده است ، کار کردن در ارتفاعات بالا به اندازه و قدرت ارتفاعات پایین نیست .

باید بدانیم که سه بیماری حاد ارتفاع زدگی ، ادم ریوی و ادم مغزی به  دلیل تغییر مایعات بدن که درنتیجه فشار ارتفاعات بالا ایجاد شده اند ، بوجود می آید . مهم است که بین بیماری حاد ارتفاع زدگی و بیماری های ادم مغزی و ریوی که در شرایط مشابه پیش می آیند تفاوت قایل شویم .

بیماری حاد ارتفاع زدگی :

حداقل نیمی از کسانی که در منطقه ای به ارتفاع سطح دریا زندگی می کنند ، زمانی که سریع به یک محل نسبتا مرتفعی صعود می کنند با علائم این بیماری مواجه می شوند . علائم این بیماری خاص نیستند و می توانند شبیه علایم آنفولانزا ، مسمومیت گاز منوکسید کربن براثر عدم وجود تهویه برای اجاق و یا حالت خماری باشد، که این علایم عبارتند از :

سر درد –  بی خوابی –  بی حالی – از دست دادن هماهنگی – سرفه –  کوتاه شدن تنفس ها –   احساس پر بودن یا  سفت بودن سینه –  تنفسهای نا منظم –   از دست دادن اشتها –   تهوع –   استفراغ –   کم شدن دفع ادرار –  ضعف جسمانی  –  « سنگین » احساس کردن پاها

این بیماری می تواند حتی در اولین روز صعود هم بروز کند . در صورت تداوم سر درد و تهوع ، برگشت به ارتفاعی حدود   ۶۰۰ تا ۹۰۰ مترپایین تر می تواند علایم را بهبود بخشد.

ادم ریوی ارتفاعات بلند:

در ادم ریوی ، مایعات موجود در بدن به درون ریه ها نشت می کنند و مقدارآنها به حدی می رسد که مزاحم نفس کشیدن می شوند . ادم ریوی به معنی شرایط مرگبار برای فرد است و شانس زنده ماندن او بستگی به مداوای سریع دارد.

علایم اولیه ممکن توسط  مسایل کوچک و کم اهمیت پوشیده شوند ، مثل سرفه های ممتدی که بر اثر تحریک برونشیت ساده ناشی از هوای خشک ارتفاعات بلند بوجود می آیند. افت توانایی همرا با حالت بی نفسی و سرفه های خشک کوتاه به معنی گسترش بیماری هستند که درآن با افزایش ریتم قلب و تنفس نیز مواجه می شویم . از دیگر علایم آن خس خس سینه ، تنگی نفس هنگام استراحت، خروج خون یا خلط خونی از ریه همراه با سرفه و …

اگر بیمار به صعود ادامه بدهد تنفس کردن دشوارو همراه با صدای قلقل آب خواهد شد. لب ها و ناخن ممکن است تیره یا کبود شوند که به معنی عدم توانایی بدن در رساندن اکسیژن  به سرخرگ ها به دلیل وجود موانعی که آب در ریه ها ایجاد کرده است ، می باشد.

در بعضی از افراد تب هم بروز می کند که تشخیص بیماری را از ذات الریه دشوار می سازد ، اما یک نمایانگر ادم ریوی این است که با ادامه صعود ، شرایط فرد به سرعت وخیم تر می شود ، که  در این حالت نیز بهترین راه درمان آن فرود به  ارتفاعی  حدود ۹۰۰ متر پایین تر می باشد.

در بعضی از صعودهای هیاتی محفظه های قابل حمل معروف به کیسه گامو  وجود دارد که جهت ایجاد کردن موقت شرایط فرود به کار می روند تا در عرض چند ساعت بتوانند حالت او را تثبیت کنند . استفاده از کپسول اکسیژن هم می تواند در تثبیت موقعیت حال فرد موثر باشد ، اما در نهایت باید فرود واقعی را انجام داد .

ادم مغزی ارتفاعات بلند:

این شرایط  بیشترمواقع  در ارتفاعات بالاتر از ۳۰۰۰ متربروز می کند . معمولا تکامل این بیماری از ۱ تا ۳ روز طول می کشد. این حالت نیز مانند ادم ریوی بسیار خطرناک می باشد و سریعا باید برای مداوا اقدام نمود .

علایم اولیه آن اختلال در هماهنگی ، سر درد و از دست دادن انرژی است . برای اینکه فردی را امتحان هماهنگی بکنید ، از او بخواهید که ۵ متر خط مستقیم را به صورت پاشنه تا انگشت پا راه برود . حالت تهوع  و استفراغ های شدید هم می توانند وجود داشته باشند .

با پیشرفت این بیماری ( که خیلی سریع اتفاق می افتد ) قدرت تفکر شخص مختل می شود و ممکن است مراحل مختلفی از مسایل عصبی ، مثل از دست دادن کنترل روی ماهیچه های یک طرف بدن ، گیجی یا بیهوشی بوجود بیایند .

پیشگیری از بیماری ارتفاع به دو دسته تقسیم میشود :

وفق دادن ( هم هوایی ) مناسب، و داروهای پیشگیری کننده.

در زیر به نکاتی جهت هم هوایی مناسب اشاره میکنیم :

– اگر میتوانید راهپیمایی را از ارتفاع کمتر از ۳۰۰۰ متر شروع کنید .

– در ۲۴ساعت اول از تلاش بیش از حد یا حرکت به ارتفاعات بیشتر خودداری کنید.

– اگر به ارتفاعات بیش از ۳۰۰۰ متر میروید در هر روز تنها حدود ۳۰۰ تا ۴۰۰ متر ارتفاع خود را افزایش دهید، جهت هم هوایی میتوانید بیش از ۳۰۰ یا ۴۰۰ متر بالا بروید وبرای خواب به ارتفاع پایینتر برگردید.

داروهای پیشگیری کننده : استازولامید به شما اجازه میدهد تا سریعتر تنفس کنید، این مورد بخصوص در شب که فعالیت تنفسی کاهش می یابد مفید میباشد. از انجا که برای تاثیرگذاری دارو وقت لازم است توصیه میشود که ۲۴ ساعت قبل از رفتن به ارتفاع مصرف شود . دوز پیشنهادی داروی مصرفی ۲۵۰ میلی گرم در هر ۸ ساعت میباشد. اثرات جانبی آن ممکن است شامل سوزش و مورمور شدن لبها و نوک انگشتان و دفع ادرار بیشتر باشد. این اثرات احتمالا در روزهای بعد کاهش می یابند.

نکته : برای مصرف داروهای ضد ارتفاع با پزشک یا شخص آشنا به این امر مشورت کنید. در صورت بیشتر شدن عوارض حتما به پزشک مراجعه کنید.

چند توصیه مهم :

مهم ترین راه پیشگیری از ارتفاع زدگی انجام تمرینات ورزشی مستمر و کسب آمادگی لازم برای صعودهای دشوار است. تمرینات ورزشی ( بخصوص تمرینات هوازی که بصورت مداوم انجام شود ) باعث خو گرفتن بدن به تغییرات ذکر شده ، افزایش میزان گلبول قرمز در خون ، هماهنگی ماهیچه ها با دستگاه گردش خون و نیز افزایش سطح کربوهیدرات در ماهیچه ها میشود که مجموع این عوامل باعث پیشگیری از ارتفاع زدگی خواهد شد.

اگر علایم خفیف ارتفاع زدگی را دارید بالاتر نروید تا زمانی که علایم کاهش یابد. اگر علایم افزایش یافت ارتفاع خود را کم کنید، برگشت سریع به ارتفاعی حدود ۱۰۰۰-۵۰۰ متر پایین تر ممکن است علائم را بهبود بخشد.

انجام تنفس عمیق در فواصل معین میتواند علائم رابهبود بخشد.

– چند روز قبل از صعود آب فراوان نوشیده تا خون شما رقیق شده و در صعود با مشکل کمتری مواجه شوید.

در طی صعود نیز سعی کنید آب کافی به بدن شما برسد( حداقل ۴-۳ لیتر در روز ) معمولا هم هوایی با محیط با از دست دادن مایع همراه است.

– فعالیتهای سبک در طول روز بهتر از خوابیدن است چرا که تنفس در طول خواب کاهش می یابد و علایم را وخیمتر میکند.

منابع :

کتاب لذت آزادی دراوج بلند ی ها ( جلد چهارم)

بروشور ارتفاع زدگی کمیته آموزش هیئت کوهنوردی استان گیلان