باشگاه کوهنوردی تیلار گروه کوهنوردی تیلار رشت 
تعریف : یخچال عبارت است از یک توده یخ که از بالای مرز برف به آهستگی به پایین یک دره در حرکت است ،در یخچالهای طبیعی فشار ناشی از عمق فوق العاده برف نقطه انجماد را پایین می آورد .بنابراین برف در لایه های پایین ذوب شده و سپس دوباره به شکل یخ دانه دانه یا یخ برف سخت می گردد که بعدا به وسیله فشار های مداوم به یخ شفاف مبدل می شود . یخچال ممکن است از جایی که منشا می گیرد تا سطوحی به مراتب پایین تر است از مرز برف ادامه یابد ، برخی از یخچالها در محل منشا پهن و عمیق می باشند ولی در سطوح پایین تر به علت بالاتر بودن دمای ذوب یخ بیشتر است بنابراین اندازه یخچال کاهش می یابد و در این صورت یخچال شکل زبانه ای به خود می گیرد، ولی در اکثر مواقع شکل عمومی یخچال تابعی از دره ای است که در آن قرار دارد . سطح یخچالها غالبا ناهموار است و گاهی توسط شکافهای یخی بریده می شوند ، همچنین لایه های تحتانی یخ ممکن است توسط سنگ ها یا مواد سخت دیگر از ذوب شدن در امان باشند و بدین صورت تپه های کوچک یخ پوشیده با آوار در سطح آن تشکیل شود. غالب یخچالهای دائمی در ایران به صورت یخچال سنگی، میز یخچالی ، رسوبات یخچالی قابل مشاهده اند و در پاییز هر سال به صورت توده های برفی پوشیده شده از خرده سنگ حالتی سیاه رنگ به خود می گیرند و کاملا سفت و براق می شوند . عمده ترین مناطق یخچالی ایران عبارتند از دماوند ، منطقه تحت سلیمان ، زردکوه بختیاری، رشته کوه دنا ، منطقه سبلان و اشترانکوه که در ادامه به بررسی هر منطقه خواهیم پرداخت
دماوند :
قله دماوند دارای یخچال های بزرگی است که در دره های اطراف این کوه عظیم قرار گرفته اند و به ترتیب عبارتند از :
یخچال سیوله :
در جناح شمالی قله قرار دارد و از دو تکه یخچالی مجزا تشکیل یافته است و به صورت کمربندی بسیار عریض حد فاصل یال پرشیب شمال شمال غربی تا یال شمالی را فرا می گیرد ، دارای شیب بسیار تندی بوده و از ارتفاع تقریبی ۴۰۰۰ متر شروع شده تا قله امتداد می یابد در فصول گرم سال ریزش سنگ بر روی آن زیاد است ، بواسطه طوفانهای مداوم بر روی قله سطح آن از خاکسترهای آتشفشانی پوشیده شده و به همین دلیل خاکستری به نظر می رسد ، یخچال سیوله در ارتفاع تقریبی ۵۲۰۰ متری دارای پیشانیهای یخی از نوع آبی رنگ و سبز می باشد.
یخچال شمال غربی :
این یخچال بزرگ در یال شمال غرب کوه دماوند واقع شده که از کمترین زمان تابش نور خورشید برخوردار است و شامل دو محیط یخچالی مجزا است که توسط یال های سرداغ تفکیک می شوند . شیب آن در قسمت های ابتدایی متوسط و در بالا تند و یخی است. نسبت به دیگر یالهای دماوند ریزش سنگ به صورت کمتری بر روی آن وجود دارد و به همین علت در تابستان ها از شفافیت بیشتری برخوردار است یخچال شمال غربی از ارتفاع ۴۳۰۰ متری تا قله ادامه دارد و یال مرکزی شمال غربی در ارتفاع ۵۳۰۰ متری به داخل این یخچال فرو می رود.
یخچال غربی :
یخچالهای جبهه غربی دماوند به صورت پراکنده از کوچک تا بزرگ و موازی در جناح های یال غربی قرار گرفته اند و بزرگترین آنها در شمال پناهگاه سیمرغ از ارتفاع ۴۳۰۰ متری تا نزدیکی قله در دره ای تنگ و پر شیب قرار دارد و دو یخچال کوچکتر در ارتفاع ۴۵۰۰ تا ۵۰۰۰ متری در نزدیکی یال شمال جنوب غربی تشکیل شده اند.
یخچال جنوب شرقی :
این یخچال از جمله پر شیب ترین ، طولانی ترین و کم عرض ترین یخچال های دماوند است که از ارتفاع ۴۵۰۰ متری تا قله ادامه دارد عرض آن بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ متر و سطح آن بر اثر ریزشهای سنگ سیاهرنگ به نظر می رسد، این یخچال در دره ای تنگ و ریزشی حد فاصل یال جنوب شرقی تا یال جنوب جنوب شرقی قرار دارد.
یخچال یخار :
در جبهه شرقی دماوند واقع شده است که یکی از بزرگترین و مرتفع ترین یخچالهای ایران است و سراسر جبهه شرقی حد فاصل یال شمال شرقی و یال جنوب شرقی را در دره ای بزرگ، عمیق و ریزشی به نام یخار پوشانده است ارتفاع آن از ۳۸۰۰ متری شروع شده و تاقله به صورت زبانه های وسیع یخی در میان شکاف های عمیق دیواره های سنگی شکل گرفته و تا نقطه ای بنام بام برفی با محیطی سپید و مدور تا قله دماوند به پیش می رود ، یخچال یخار از ۸ زباله یخچالی اصلی و تعدادی زبانه کوچکتر تشکیل شده است ، بدلیل ریزش شدید سنگ در فصول گرم سال و خطر وقوع بهمن در بهار و زمستان صعود از این یخچال بسیار مشکل و توام با خطرات زیاد است.
یخچال عروسک ها :
این یخچالها به صورت پراکنده در ارتفاع ۴۵۰۰ تا ۵۱۰۰ متری حد فاصل یالهای شمال شمال شرقی تا یال شمال شرقی قله و در بین یالچه های این بخش از کوه قرار دارند ، طول تقریبی هر کدام به ۴۰۰ الی ۵۰۰ متر می رسد و در مجموع ۸ نقطه یخچالی کوچک و بزرگ را تشکیل می دهند.
یخچالهای منطقه علم کوه :
مجموع یخچالهای علم کوه واقع در ارتفاعات بالای ۴۰۰۰ متر قلل منطقه تخت سلیمان واقع گردیده اند و بزرگترین مجموعه یخچالی ایران را تشکیل می دهند عمده ترین یخچالهای این منطقه عبارتند از :
یخچال علم چال:
این یخچال درگودی بین مجموعه قلل اطراف قرار دارد و در ارتفاع ۴۰۰۰ متری شمال دیواره علم کوه واقع شده است سطح این یخچال توسط میزهای سنگی یخچالی حاصل از خرد شدن سنگهای اطراف آن پوشیده شده است.
یخچال خرسان :
در حد فاصل بین قله های مرجیکش و علم کوه و درجناح جنوبی این قلل قرار دارد از ارتفاع ۴۱۵۰ شروع شده و تا ارتفاع ۴۵۰۰ متری زیر قله علم کوه با عرض زیاد ادامه دارد ، در سمت غرب این یخچال قلل سوزنی خرسان شمالی و جنوبی قرار گرفته اند.
یخچال هفت خوان :
مجموعه یخچالی هفت خوان با تشکیل زبانه های کوچک یخچالی به داخل دره های قلل هفت خوان از یک طرف وگسترش آن تا نزدیکی های قلل هفت خوان از طرف دیگر و توسعه بستر یخچالی بر روی گردنه هفت خوان یکی از زیباترین یخچالهای منطقه می باشد که وجود آبگیرهای فراوان در بستر یخچال جلوه خاصی به آن می دهد.
یخچال سرچال:
حد فاصل بین دو قله میان سه چال و تخت سلیمان را توده ای یخچالی در ارتفاع ۴۰۰۰ تا ۴۳۰۰متری پر می کند که به نام یخچال سرچال معروف است و همانند اکثر یخچالهای منطقه، سطح آن توسط سنگلاخ ها و ریزش های کوه پوشیده شده است.
یخچال تخت سلیمان :
در جناح شمالی قله تخت سلیمان و در ارتفاع ۴۳۵۰ متری از منطقه پاتخت شروع شده و تا نزدیکی قله ۴۶۵۵ متری تخت سلیمان ادامه دارد و دارای دو زبانه شرقی و غربی می باشد ، شیب آن در قسمت های شمالی بیشتر است.
یخچال چالون:
حد فاصل بین دوقله چالون و سیاه سنگ را پوشانده و طول آن از ارتفاع ۳۹۰۰ تا ۴۲۰۰ متری ادامه دارد.
یخچال اسپیلت :
یخچال اسپیلت درواقع زبانه ای عظیم به ارتفاع تقریبی ۶۰۰ متر از مجموعه یخچالهای هفت خوان می باشد که به صورت ۳ زبانه فرعی از جناح شمالی قله نگین بر روی دیواره غربی علم کوه تا سوزنی اسپیلت ادامه دارد.
یخچال شانه کوه :
این یخچال از ارتفاع ۴۲۰۰ متری شروع شده و تا نزدیکی قله شانه کوه ادامه دارد و از سمت دیگر به یخچال علم چال متصل است.
یخچالهای منطقه دنا :
یخچال زندان حد فاصل بین قلل هرم و قزل قله از یکطرف و سه قپه
آسمانی از طرف دیگر قرار دارد که به واسطه قرار گرفتن در کف دره عمیق بین قلل یاد شده کمترین میزان تابش نور را بخود جذب می کند بهمین دلیل معروفترین و بزرگترین یخچال در منطقه رشته دنا محسوب می شود که دارای یخهای بلور شفاف بوده و از ارتفاع ۳۸۰۰ تا ۴۲۰۰ متری سر تاسر دره را می پوشاند.
یخچال قاش مستان :
در دره حد فاصل بین دو قله قاش مستان ومورگل و بالاتر از پناهگاه قاش مستان از ارتفاع تقریبی ۴۰۰۰ تا ۴۲۰۰ متری قرار داشته که دارای شیب نسبتا ملایمی بوده و به علت جریان رودخانه ای از کف آن در اواخر تابستان و پاییز شکاف های یخچالی آن بخوبی قابل مشاهده می باشد.
یخچال غربی پازن پیر:
در دره حد فاصل قلل پازن پیر(شرقی ترین قله ۴۰۰۰ متری رشته دنا ) و قله رمبسه قرار دارد و به واسطه ریزش سنگ از دیواره رمبسه سطح آن را سنگ های زیز و درشت پوشانده است.
یخچال شرقی پازن پیر:
در دره شرقی قله پازن پیر از ارتفاع ۳۸۰۰ تا ۴۱۰۰ متری قرار گرفته است.
علاوه بر یخچال های یاد شده، رشته دنا در برخی مناطق مانند تنگ تاپو ، تنگ کل خرمن و …. دارای یخچالهای کوچکی می باشد که بهتر است آنها را جزء برفچالهای دائمی بحساب آورد.
یخچال شاه البرز:
در میان دیواره های بلند جبهه شمالی قله شاه البرز (مرتفع ترین قله بخش طالقان) یخچال بزرگی قرار دارد ک قسمتهای بزرگی از جناح های شمالی غربی و شمال شرقی قله را تا کف دره پوشانده است ، ارتفاع آن از ۳۴۰۰ متری شروع شده و تا ۳۶۰۰ متر ادامه می یابد ، به دلیل مجاورت در کنار دیواره های بلند، ریزش سنگ بر روی قسمت های کناری آن مشهود است. از خصوصیات مهم آن می توان به صاف بودن سطح یخچال اشاره کرد.
یخچالهای منطقه زردکوه بختیاری:
یخچال ایلوک: در دره بین قله هفت تنان و قله ایلوک واقع شده است که از زیر دیواره هفت تنان شروع شده و با شیب متوسط به سمت پایین دره امتداد می یابد و طولانی ترین یخچال منطقه زردکوه می باشد.
یخچال چال میشان :
در کاسه زیر گردنه بازفت قرار دارد و زبانه های آن تا زیر دیواره شاه شهیدان امتداد دارد.
یخچال پورسونان:
در جبهه شمال غربی قله شاه شهیدان قرار گرفته که امتداد آن از ارتفاع ۳۷۵۰ متری تا ۴۰۰۰ متری زیر قله ادامه می یابد و در قسمت های بالایی دارای شیب تندی می باشد.
یخچال کینو: در جبهه شمالی زیر قله کینو قرار گرفته است.
یخچال خرسان : در جبهه شمالی قله کلونچین (دوزرده ) و خرسان واقع شده است و از ارتفاع ۳۸۰۰ تا ۳۹۵۰ متری زیر دیواره قله کلونچین قرار دارد.
یخچال خورتاب سر : در فاصله تقریبی ۲۰۰ متر پایین تر از یخچال خرسان واقع شده است .
یخچال های منطقه اشترانکوه:
یخچال چال کبود :
یخچال چال کبود بین قلل گُل گُل و سن بران قرارگرفته و زبانه های یخچالی آن از ارتفاع ۳۵۰۰ متری تا لبه خط الراس قله های گل گهر و کوله لایو بالا می رود و در پایین این یخچال برکه آبی که از ذوب شدن برف ها و یخ های اطراف بوجود آمده زیبایی خاص به آن می بخشد.
یخچال فیالستون:
این یخچال حد فاصل قلل فیالستون و میرزایی و در جبهه شمالی این دو قله قرار دارد، قابل ذکر است که در بین چال های موجود در این منطقه چند تکه یخچالی کوچک نیز یافت می شوند.
یخچال چال ایران:
در حد فاصل بین قلل سن بران و میرزایی قرار گرفته که زبانه های آن از ارتفاع ۳۵۰۰ متری شروع شده و تا ابتدای خط الراس اشترانکوه ادامه دارد.
یخچال خرسه در :
این یخچال کوچک در شمال غربی رشته اشترانکوه و زیر قله گل گل مشرف به روستای قلعه رستم قرار دارد.
یخچال های سبلان:
همانگونه که در بررسی ارتفاعات مشهور ایران اشاره گردید قله سبلان مرتفع ترین قله منفرد ایران می باشد که در اطراف آن قلل مرتفع دیگری بنام های هرم داغ ، کسره داغ ، ایلگار ، یای پاخ و قوشلار قرار دارند ، به دلیل موقعیت جغرافیایی ویژه این منطقه و مناسب بودن میزان نزولات جوی در اطراف این ارتفاعات یخچال های بزرگ و کوچکی قرار دارند که عبارتند از:
یخچال شمال سبلان :
در جبهه شمال قله سبلان قرارداد، و از ارتفاع ۴۲۰۰ متری شروع شده تا قله ادامه دارد، عرض این یخچال زیاد است و با شیب تندی در پی یک شکاف یخچالی به قله می رسد . ریزش سنگ در اطراف یخچال وجود دارد و یکی از مناطق مورد علاقه کوهنوردان جهت صعود از مسیرهای یخچالی می باشد.
یخچال کسره داغ:
یخچال کسره داغ به صورت دو قسمت یخچالی که توسط یک گرده سنگی ریزشی از یکدیگر جدا می شوند، جبهه های شمال و شمال شرقی قله کسره داغ را در بر گرفته که از ارتفاع ۴۰۰۰ متری تا زیر قله امتداد دارند.
یخچال هرم داغ:
این یخچال در کاسه غربی بین قلل هرم داغ و کسره داغ واقع شده است که زبانه های آن در چال های بین شاخک های قلل هرم داغ قرار دارند، عرض این یخچال بسیار زیاد است و از ارتفاع ۳۸۰۰ متری تا لبه خط الراس قلل هرم داغ ادامه دارد.
یخچال شرقی سبلان :
همانگونه که از نام آن مشخص است این یخچال از لبه یال شرقی قله سبلان شروع شده و با پیچ یخچالی خاصی به سمت شمال امتداد می یابد ، این یخچال در ارتفاع ۳۹۰۰ تا ۴۵۰۰ متری زیر قله محراب قرار دارد ، در قسمت های انتهایی دارای شیب تند همراه با خطر ریزش سنگ است.
یخچال قوشلار:
این یخچال در جبهه جنوبی قرار دارد که به دلیل قرار گرفتن در معرض تابش نور خورشید یخ های آن استحکام کافی را نداشته به همین دلیل در برخی کتب از آن به عنوان برفچال یاد می شود.
منبع: سایت نشاط کوهستان
