باشگاه کوهنوردی تیلار گروه کوهنوردی تیلار رشت 
” اگر باران به کوهستان نبارد . . . ” *
(به مناسبت یازده دسامبر / ۲۰ آذر روز جهانی کوهستان)
با سلام و عرض ارادت خدمت همه همنوردان و همچنین عزیزانی که دغدغه کوه و کوهستان دارند و براین باورند که ادامه حیات و پاکی کره زمین کوچک ما و سلامت تمام موجودات در آن ، متکی و وابسته به سلامت و پاکی کوهستان‌هاست.
دوستان عزیز، پس از یک دوره نسبتن طولانی غفلت و خواب آلودگی هدفمند از سوی سازمان‌های جهانی از جمله سازمان ملل، در دوره آقای “کوفی عنان” تنها رئیس سیاه پوست این سازمان سال ۲۰۰۲ یا همان ۱۳۸۱ “سال بین المللی کوه‌ها” نام گرفت و سپس در پنجاه و هفتمین جلسه سالانه این سازمان در ژانویه ۲۰۰۳، روز ۱۱ دسامبر (۲۰ آذر) به عنوان روز جهانی “کوهستان” نام‌گذاری شد.
پدیده زیبا و بسیار مهم در تداوم حیات کره زمین یعنی “کوه” به زمین‌هایی گفته می‌شود که حداقل ۶۰۰ یا ۷۰۰ متر بلندتر از مناطق هم‌جوار خود بوده و دارای دامنه‌های شیب‌داری هم باشند. قسمت اعظم شکل‌گیری کوه‌ها در کره زمین به زمان‌های بسیار دور به‌خصوص به دوران‌های سوم و چهارم زمین‌شناسی یعنی از ۷۰ میلیون تا یک میلیون سال قبل برمی‌گردد. اگر چه حرکات کوه‌زایی هنوز هم در برخی از نقاط کره زمین از جمله فلات ایران در حال شکل‌گیری است. کوه‌ها معمولن از برخورد صفحات بزرگ و کوچک زیر پوسته زمین با یک دیگر به وجود می‌آیند که در طول زمان‌های طولانی تغییراتی نمودند و همچنین بر اثر باد و آب فرسایش پیدا کردند.
از نظر پراکندگی کوه‌ها در سطح زمین باید گفت، بیش از نیمی از کل مساحت “آسیا” پهناورترین قاره جهان را کوه‌ها تشکیل داده‌اند و این نسبت به ترتیب در آمریکای شمالی ۳۶ درصد ، اروپا ۲۵ درصد ، آمریکای جنوبی ۲۲ درصد، استرالیا ۱۷ درصد و در آفریقا ۳ درصد می‌باشد.
طولانی‌ترین رشته کوه‌های زمین بر روی خشکی موسوم به “آند” در قاره آمریکای جنوبی و مرتفع‌ترین‌شان “هیمالیا” در قاره آسیاست. جالب است که طویل‌ترین رشته کوه‌های کره زیبای زمین در زیر اقیانوس اطلس قرار دارد. در فلات پهناور ایران نیز کوه‌ها بیش از ۵۴ درصد از مساحت آن را در بر گرفته که در چهار یا پنج گروه اصلی در سرتاسر این فلات قرار گرفته‌اند . مجموعه کوه‌های موجود در ایران جزو کمربند کوه‌زایی موسوم به آلپ – هیمالیا است.
کوه‌ها و مناطق کوهستانی بر ایجاد و تغییر تمامی شاخصه‌های طبیعی و حیات و حتی تکامل همه موجودات زنده کره زمین تاثیر به‌سزایی دارند. طبق تحقیقات صورت گرفته در اقصی نقاط جهان مشخص گردیده که سرچشمه اصلی اغلب رودخانه‌های جهان کوه‌ها و مناطق کوهستانی‌ست. رودخانه‌هایی که در طول تاریخ عامل اصلی ایجاد آبادی‌ها و مراکز انسانی و تمدن‌های بشری بوده‌اند . با توجه به نحوه ایجاد شهرهای کوچک و بزرگ با همه ویژگی‌های‌شان در کنار رودخانه‌ها، وجود کوه‌ها به عنوان تامین کننده اصلی آب شیرین جاری در آن‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
به عنوان نمونه در قاره آسیا رودخانه‌های بزرگ “سند، گنگ، یانگ تسه و رود زرد” یا از کوه‌های هیمالیا و یا از فلات مرتفع تبت در همان محدوده جغرافیایی سر چشمه گرفته‌اند. به همین صورت در آمریکای جنوبی رود عظیم “آمازون” از رشته کوه‌های “آند” سرچشمه می‌گیرد. همچنین سر شاخه‌های اصلی بزرگترین رود قاره اروپا “ولگا” در روسیه که بیش از ۸۵٪ درصد کل آب‌های ورودی به دریای خزر را تامین می‌کند، در کوهستان “اورال” قرار دارد.
اگر در مقیاس جهانی گفته می‌شود که سر منشاء اصلی رودها “اغلب” کوه‌ها هستند؛ اما با توجه به مشخصات اقلیمی فلات ایران و موقعیت جغرافیایی آن، می‌توان گفت منشاء تمام رودهای جاری از شمال تا جنوب و از شرق تا غرب، کوه‌ها و ارتفاعات موجود در آن است، یعنی “تمام” رودهای این فلات نیمه‌خشک از کوه‌ها و مناطق کوهستانی سرچشمه می‌گیرند.
در این میان نقش برجسته کوه‌ها در شکل‌گیری جوامع شهری در کشورمان بر کسی پوشیده نیست. به جرات می‌توان گفت اغلب آبادی‌ها و شهرهای ایران جهت دسترسی آسان‌تر به منابع آبی یا در کنار کوه‌ها شکل گرفته است و یا در کنار رودهایی که از کوه‌ها سرچشمه گرفته‌اند. بر همین اساس به سادگی می‌توان به وابستگی شدید، عمیق و البته تاریخی میان جوامع انسانی و کوهستان در فلات ایران پی برد.
اما در عین حال با کمال تاسف باید گفت در دهه‌های اخیر رفتار ما با کوه به هیچ عنوان شایسته این زیست بوم ارزشمند نبوده است. انبوه زباله و فضولات انسانی در کنار پناهگاه‌ها و حتی جان‌پناهای مرتفع کوه‌های کشور، از داستان تلخ نادیده گرفتن ارزش والای کوهستان و تخریب روز افزون آن در کنار سایر عوامل ریز و درشت در این سرزمین حکایت می‌کند.
عواملی که یا ریشه در عدم آگاهی و ندیدن آموزش لازم دارد و یا برای کسب سود و منفعت شخصی و یا گروهی است که از مصادیق آن می‌توان به احداث جاده تا ستیغ قله‌ها، سد‌سازی، معدن‌کاری، ویلا سازی و حتی شهر‌سازی بدون در نظر گرفتن اثرات مخرب آن.ها در محیط زیست که از نمادهای بارز کوه‌خواری و زمین‌خواری محسوب می‌گردد. همچنین می‌توان به چرای غیر اصولی دام‌ها که طبق آمار چند برابر ظرفیت تولید علوفه در مراتع و ارتفاعات کشور است اشاره نمود.
در این میان “دفع به شیوه ماقبل تاریخ” زباله های شهری در ارتفاعات پر شیب کوهستانی و یا جنگل‌های انبوه و بکر خود روایت تلخ دیگری‌ست. متاسفانه در دهه اخیر، دادن مجوزهای گردشگری و به اصطلاح “بوم گردی” بی حد و حصر به افراد و موسسات ریز و درشت بدون آموزش لازم و در نظر نگرفتن فرهنگ حفاظت از طبیعت، موجبات آسیب و تخریب روز افزون به‌خصوص مناطق کوهستانی کشور فراهم شده است.
حقیقتن، وقتی به چپاول و غارت هدفمند عده‌ای خاص در اقصی نقاط کوه‌ها و ارتفاعات این سرزمین به شکل‌های مختلف با امکانات فراوان‌شان برای کسب سود هر چه بیشتر نگاه می‌کنیم، آن‌وقت به دستاوردهای کم افراد شریف و زحمتکشی که در حوزه حفاظت از محیط زیست کوهستان فعالند، پی خواهیم برد.
با این وصف، با توجه به ازدیاد روز افزون جمعیت علاقمند به کوهنوردی و همچنین گردشگری در سال‌های اخیر، مسئولان ذی‌ربط موظفند با فرهنگ سازی مناسب در جهت ترویج فرهنگ حفاظت از محیط‌زیست کوهستان اقدامات مفید و موثری انجام دهند. همچنین کوهنوردان و گردشگران نیز در خلال برنامه‌های خود با حساسیت به عوامل تخریب کوهستان توجه نمایند و با عکس برداری، ارایه گزارش و کار رسانه‌ای می‌توانند در ممانعت و جلوگیری از آسیب و نابودی زیست بوم ارزشمند کوهستان‌های کشور در حد توان خود تاثیر داشته باشند.
روزگارتان بی محنت / مسعود سلیم پور
* (سعدی)
